Garncarstwo to jedno z najwcześniejszych i najmocniej związanych z ziemią rzemiosł. Na ziemiach polskich garncarstwo rozwijało się bardzo dynamicznie. Stopniowo tzw. ceramika siwa była wypierana przez ceramikę glazurowaną. Właśnie taki typ ceramiki reprezentuje ceramika kaszubska. Choć dawniej wyrób ceramiki był zajęciem bardzo popularnym, do dziś na Kaszubach przetrwało niewiele pracowni zachowujących tradycje garncarskie tego regionu.
Docieramy do jednego z takich rodzinnych zakładów, który został założony w Chmielnie w 1897 roku. Tradycje garncarskie są tu przekazywane z ojca na syna od 10 pokoleń. Dr Bożena Stelmachowska – badaczka kaszubskiej sztuki ludowej, pisząc o ceramice rodziny Neclów podkreśla: “…od kilku pokoleń przekazują tradycyjnie z ojca na syna sztukę garncarską, czyli swoje wzory, swoje formy ceramiczne, swoje motywy i swoje nastawienie psychologiczne do sztuki. Czują i uświadamiają sobie, że są jedynymi garncarzami kaszubskimi i ma to dla nich silną wartość ideową”.
Ceramika kaszubska – cechy charakterystyczne
Czym wyróżnia się ceramika kaszubska? Przede wszystkim dużą różnorodnością kształtów i unikalną ornamentyką, której korzenie sięgają wielu wieków wstecz. Wpływ na zdobnictwo kaszubskiej ceramiki ludowej wywarły klasztory: Norbertanek z Żukowa i Bernardynek z Żarnowca. Odnaleziono tu stare tkaniny, na których są te same wzory, co na skrzyniach, szafach, w hafcie i na ceramice kaszubskiej. W zakładzie Neclów od ponad 100 lat stosowanych jest 7 podstawowych wzorów. Za najstarszy ornament uważana jest różdżka bzu, zwana także bukietem bzu. Kolejne wzory – mały tulipan i duży tulipan – występują na Kaszubach we wszystkich dziedzinach zdobnictwa, m.in. w hafcie, malarstwie na szkle a także w polichromii sprzętów. Nietypowym motywem jest geometryczna gwiazda kaszubska. Dość popularne motywy to rybia łuska – przypominająca o obfitości ryb w kaszubskich jeziorach oraz wianek kaszubski – stosowany najczęściej jako ornament uzupełniający. Ostatni wzór – lilia – jest najbardziej skomplikowany, a jego pochodzenie nie jest jasne. Oczywiście, te podstawowe wzory mogą być łączone, tworząc kompozycje, zdobiące kaszubskie naczynia.
Mówiąc o ceramice kaszubskiej warto również zwrócić uwagę na barwę naczyń. Uzyskuje się ją dzięki pobiałce, zwanej też polewą albo angobą. Jest to płynna, delikatna glinka, której barwa zależy od tego, jaki tlenek metalu dodano do pobiałki. Najczęściej naczyniom nadaje się barwę białą, brązową, żółtą, zieloną lub granatową.