Te przytoczone powyżej słowa pochodzą z jednej z bardziej znanych arii „Strasznego dworu” – polskiej opery skomponowanej przez Stanisława Moniuszkę. Skąd wziął się zwyczaj zażywania tabaki i w którym polskim regionie do dziś tabakiery pełnią ważną, symboliczną rolę?

Co tabaka ma wspólnego z Kolumbem?

Tabaka to tytoń, który został sproszkowany i najczęściej zmieszany z innymi składnikami wzbogacającymi jego aromat. Tabaka zażywana była przez nos – nikotyna wchłaniała się przez śluzówkę. Do Europy tabaka dotarła z Ameryki – zwyczaj jej zażywania praktykowali zarówno Indianie Ameryki Północnej, jak i Południowej. Po wyprawach Kolumba, spopularyzował się on również w Europie. Początkowo wierzono nawet w lecznicze właściwości tabaki. Szczyt popularności tabaki przypadł w Europie na XVIII w.

Do Polski zwyczaj zażywania tabaki dotarł na początku XVII w. Zyskiwał on zarówno zwolenników, jak i gorących przeciwników. Najpopularniejsza była wśród chłopów i mieszczaństwa. W Polsce tabakę zaczęto produkować na początku XVIII w. W 1704 r. Augusta II nadał Sandomierzowi przywilej produkcji tabaki – w tym właśnie mieście powstała pierwsza fabryka tabaki w Polsce. .

Tabakiera – od prostych form do pięknych klejnotów

Początkowo tabakę przechowywano w różnych adaptowanych do tego celu pojemnikach. Tabakiery pojawiły się dopiero w połowie XVII wieku. Rozkwit rzemiosła związanego z produkcją tabakier przypada, podobnie jak rozkwit samego zwyczaju zażywania tabaki, na XVIII wiek.

Tabakiery wykonywane były z różnych materiałów. Wśród mniej zamożnych warstw społecznych rozpowszechnione były tabakiery drewniane, skórzane i gliniane. Bogatsi wielbiciele tabaki mogli pozwolić sobie na tabakiery rogowe. Wśród najzamożniejszych warstw społecznych popularne były natomiast tabakiery wykonane z tak szlachetnych materiałów jak złoto, srebro, kość słoniowa czy macica perłowa.
.

Dawna tradycja kaszubska

Choć wielu z nas zwyczaj zażywania tabaki zna głównie z różnych utworów literackich i wydaje nam się on dawno zapomniany, na Kaszubach tradycja ta jest wciąż żywa. Można było przekonać się o tym szczególnie, kiedy w 1996 r po nowelizacji „Ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych” wprowadzono zakaz sprzedaży tabaki. Kaszubi zaczęli sprowadzać ją z zagranicy, produkować samodzielnie i zmobilizowali posłów i senatorów z tego regionu do walki o przywrócenie możliwości sprzedaży tabaki.  Bo na Kaszubach to wielowiekowa tradycja, element regionalnej kultury i gest towarzyski. Kultywowanie tradycji zażywania tabaki jest tu też  ściśle powiązane z tradycyjnym rzemiosłem – rogarstwem, które zajmuje się przede wszystkim właśnie wyrobem tabakier.

Tabakiery kaszubskie – jak powstają?

W tradycyjnych warsztatach rogarskich produkuje się przede wszystkim tabakiery. Choć dawniej było to rzemiosło bardzo rozpowszechnione, dziś warsztaty takie zachowały się w niewielu miejscowościach – m.in. w Sierakowicach, Gnieżdżewie, Głodnicy czy Brodnicy Dolnej.

Tajemnica wyrobu tabakier jest pilnie strzeżona przez mistrzów tego rękodzieła. Tabakiery wykonuje się z rogów – najczęściej krowich. Pierwszym etapem wyrobu tabakiery jest wygotowanie rogu przez kilkanaście godzin. Po wygotowaniu wyjmuje się kościany trzon. Róg nabija się na drewniany klin i zgniata w specjalnej prasie lub imadle, by nadać mu charakterystyczny, spłaszczony kształt. Tak przygotowany pozostawia się do wystygnięcia. Bardzo trudną i wymagającą wiele uwagi częścią pracy jest ukształtowanie nad ogniem dzióbka tabakiery. Trzeba bardzo uważać, żeby na tym etapie produkcji tabakiery róg nie pękł.  W dziubku musi być dziurka, przez którą dozuje się tabakę. Zwykle jest ona zabezpieczona specjalną zatyczką.

Niełatwym zadaniem jest  też dopasowanie denka tabakiery tak, by pojemnik był szczelny i by tabaka nie zwietrzała. Tylko najwięksi mistrzowie tego rękodzieła potrafią uzyskać doskonale szczelne naczynie.

Znaczenie rogowej tabakiery w tradycji kaszubskiej

Na Kaszubach tabakiery wykonane z rogu były uważane za symbol męskości. Młodzież używała tabakier z gliny lub drewna. Dopiero w dniu ślubu, ojciec wręczał synowi tabakierę rogową jako prezent i symboliczny znak rozpoczęcia dorosłego życia. Także dziś tabakiery są cenionym na Kaszubach prezentem – nie tylko dla osób zażywających tabakę, ale również dla tych wszystkich, którzy cenią piękne, ręcznie wykonane produkty.

Jeśli zainteresowało Was to rzemiosło, zapraszamy do lektury naszego artykułu o tabakierach, sprzedawanych w sklepie My Poland.

.